Interstellar và câu chuyện khoa học
Tạp chí TJournal tập hợp ý kiến các nhà thiên văn và vũ trụ học về những điểm nêu trong phim mà không phù hợp thực tế cũng như phản hồi của chính đạo diễn Christofer Nolan.
Huyễn tưởng 1: Cái hang chuột “Miễn phí” (Nhà vũ trụ học Richard Gotte)
Cần có vật thể siêu khối lượng để tạo trường hấp dẫn đủ làm cong Không-Thời gian đến mức tách riêng chúng, và trong phim là một vật thể có khối lượng hàng trăm triệu Mặt trời. Do sự hiện diện của vật thể khủng như thế thì phải tạo ra sự hỗn loạn vật lý của không gian vũ trụ quanh nó, nhưng điều này không xảy ra trong phim.
(Nói thêm: hỗn loạn vật lý ở đây là các định luật ta quen biết-ví dụ định luật Niuton- sẽ sai khác đi đáng kể, ngay cả trường hấp dẫn hay trường điện từ cũng không còn như ta vẫn thấy)
Huyễn tưởng 2: Sự truyền sóng radio từ bên trong hố đen – Tư liệu báo Time
Bản chất khái niệm hiện nay về hố đen là trường hấp dẫn bị nén khủng khiếp đến mức chẳng có gì thoát ra khỏi nó, ngay cả ánh sáng, vì thế mới có tên gọi này. Nhưng trong vật lý có một hiệu ứng gọi là bức xạ Hopking. Khi một hạt rơi vào hố đen thì tự sinh ra một phản hạt mang năng lượng âm. Nhưng tự nhiên lại không ưa bị quấy rối-thứ gì âm mà không kèm dương đồng hành thì giống như nền kinh tế không có lợi nhuận. Vì thế hố đen sẽ tống khứ bớt một hạt để duy trì cân bằng. Số lượng lớn hạt bị tống đi sẽ tạo dòng năng lượng mà về lý thuyết vẫn có thể code hóa để mang theo thông tin phục vụ cho việc liên lạc. Đó chính là thứ mà Huston dùng qua radio phát ra từ trong hố đen, nhưng dù sao nó vẫn có thể gợi mở ra hướng mới.
Huyễn tưởng 3: Đi vào và đi ra khỏi hố đen – Brian Grinn, nhà vũ trụ học
Báo Time lưu ý rằng hiện các nhà khoa học còn đang cố chọn thuật ngữ mô tả sát nhất tình trạng của con người khi đi qua cái gọi là “Chân trời sự kiện” của hố đen. Theo Brian Grinn thì lúc đó cơ thể người sẽ bị “kéo thành sợi mì ống” – tức bị căng dài thành bó sợi nguyên sinh chất siêu mảnh.
Đa số đều tin rằng một người rơi vào hố đen là coi như định mệnh an bài về thiên đường. Nhưng nếu bạn rơi vào một hố đen đủ lớn thì bạn sẽ bị kéo thành sợi mì không phải ngay lập tức.
Huyễn tưởng 4: Những nhà thám hiểm – Robert Naie, Tổng biên tập Sky&Telescope
Tôi muốn nói theo quan điểm khoa học về việc một đội bay được phái đến Thiên hà khác. Họ phải tự ghé thăm các hành tinh và hiển nhiên không đủ nhiên liệu để hạ cánh xuống mọi chỗ. Điều này phải gây ra tranh luận trong đội bay về việc lựa chọn số hành tinh hạn chế và thứ tự thực hiện. Thời gian sẽ đóng vai trò cực quan trọng vì một số vật thể sẽ nằm sâu trong vùng ảnh hưởng hấp dẫn của hố đen (theo quan điểm khoa học thì ghé chúng là việc không vô ích). Hiệu ứng thời gian trôi chậm trên hành tinh như vậy có nghĩa là đội bay sẽ già đi chậm hơn người trên Trái đất. Điều này khơi dậy vấn đề nhân đạo vì mục đích thám hiểm là để cứu lấy sự sống của loài người. Thực tế thì các nhà thám hiểm tương lai sẽ đơn giản dùng kính viễn vọng để nghiên cứu từ xa là đủ. Nhờ dùng phân tích quang phổ thì họ sẽ nhanh chóng xác định chính xác hành tinh nào phù hợp nhất để di dời con người đến.
Huyễn tưởng 5: Những hành tinh thuận tiện cho sự sống cạnh một hố đen – Nhà thiên văn học Roberto Trott
Thực tế thì càng gần những “quái vật” vũ trụ này, cuộc du hành càng bị đe dọa. Trong phim (cạnh một hố đen) có hình ảnh vòng sáng rực của đĩa khí bồi tụ, dù bên cạnh không hề có nguồn tác nhân cho bồi tụ vật chất (là quá trình các hạt rơi vào một vật thể vũ trụ - báo TJournal). Trong mọi trường hợp thì các tia bức xạ rơn-ghen từ cái đĩa sáng này phải lập tức quay chín ngay đội bay và cả mọi người trên những hành tinh quanh nó.
Huyễn tưởng 6: Tín hiệu trả lời từ bên trong hố đen - Nhà thiên văn học Roberto Trott
Trong phim cho thấy minh họa toán học rất tốt: ví dụ có các phương trình của thuyết tương đối rộng khả dĩ giải đáp cho vấn đề khoa học của phim. Từ đây các tác giả dự rằng những phương trình này không thực thi do các nhà khoa học không hiểu tác động qua lại của trường hấp dẫn với cơ lượng tử, và điều này là có thật. Nhưng trong phim lại giải quyết vấn đề này bằng cách gửi một robot vào hố đen để lấy “dữ liệu lượng tử”, là thứ mà thực tế lúc đó là vô nghĩa. Như vậy có lẽ họ nghĩ ra giải pháp không cần đến nền vật lý có sẵn.
Đạo diễn Christopher Nolan nói về dư luận
Trong những phim của tôi luôn yêu cầu rất cao về các vấn đề mà những phim khác không quan tâm, và tôi ủng hộ điều này. Phần khoa học của phim đã lường trước, chính Kip Thorne (tư vấn khoa học vật lý cho kịch bản và hiệu ứng đặc biệt, TJournal) có một quyển sách nói rõ những gì trong phim có cơ sở và những gì là huyễn tưởng, đơn giản bởi vì đa phần trong đó chính là huyễn tưởng. Có rất đông phản hồi phê phán từ những người chỉ mới xem phim này lần đầu, nhưng vậy thì không hiểu được nội dung khoa học của nó. Bạn cần phải xem nó lại thêm chút nữa và tất nhiên đọc cả cuốn sách của Kip. Tôi rất biết chỗ nào chúng ta cần phóng đại như vẫn phóng đại trong điện ảnh, và tôi báo lại cho ông ấy (Kip) về điều này.
Trên đây là lược dịch từ TJournal, còn tiếp tục sẽ là những điều do cá nhân tìm hiểu:
1-Về phim Interstellar và đạo diễn Christopher Nolan
Hiệu ứng nổi của phim được các hãng xử lý gồm: Lynda Obst Productions, Paramount Pictures, Syncopy và Warner Bros. Pictures. Các nhân vật đều là diễn viên ngôi sao hiện nay vào vai.
Jonathan Nolan chính là em trai của đạo diễn và họ hợp tác chung 13 năm nay trong xây dựng kịch bản các phim do Christopher đạo diễn.
Các đồng sản xuất phim, ngoài chính đạo diễn còn có tên tuổi nổi danh Steven Spielberg, Lynda Obst, và sau cùng là vợ ông: Emma Thomas. Họ quen nhau từ khi học ở trường điện ảnh và sau đám cưới năm 1997 thì người vợ có mặt trong danh mục nhà sản xuất của hầu hết các phim do chồng đạo diễn, dù có nghề chuyên môn là kế toán.
2-Câu chuyện phim Interstellar và những ý tưởng khoa học
Phải nói rằng trong các câu chuyện hi-fi science thì “Interstellar” là chuyện thuần mỹ thứ 2 mà mình đọc và xem được từ sau “Solaris”. Thuần mỹ ở đây là tác giả kết hợp khéo léo nhiều kiến thức khoa học liên quan để biện giải một số nan đề của sự sống, dựng tạo ra trên nền của những tình cảm bất biến như tình yêu: trong Solaris là Mối tình nam nữ, trong Interstellar là Tình yêu gia đình. Cái kết của Solaris dẫn đến hướng mở ra khả năng trường tồn của sự sống nhờ tái tạo sinh học, còn trong Interstellar là những lý giải gắn kết sự sống với khoa học cao cấp trên nền Tình cảm để giải mã giấc mơ, từ đó vượt qua khái niệm về Sự sống và Cái chết.
Nếu có điều kiện, các bạn nên xem lại Interstellar lần nữa, và nên chú ý từ đầu phim. Nếu ai cho rằng hơn nửa phim là tiết tấu đều đều ít nội dung, chỉ nửa giờ cuối mới đầy lượng thông tin thì đó là cách xem một phim tình cảm, với nút thắt của cao trào mâu thuẫn về cuối cùng.
Ngay những cảnh trong 3 phút đầu tiên từ giây 25 đã nêu vấn đề và liên kết lý giải cho tất cả thời gian còn lại.
Những câu tự thuật đầu tiên, cảnh tai nạn của phi công trong giấc mơ lặp lại, hỏi đáp của hai bố con trong đêm, đến cuối phim chúng ta mới được xem tiếp để hiểu thông điệp câu chuyện. Rất có lý khi đạo diễn chọn vào vai người bố là một diễn viên có nét mặt thuần nông, được hóa trang cho màu da sẫm đi đúng với một nông dân mà dù thời nào cũng vẫn… hai lúa. Câu hỏi mở ở đây là tại sao một nông dân lại mơ những giấc mơ lặp lại về tai nạn con tàu vũ trụ mà chính mình làm phi công? Tại sao cô con gái nhỏ và người ông nội chưa từng hiểu sâu khoa học lại có thể lý giải:
- Con nghĩ đó là ma đấy.
- Ma nào đâu, con gái.
- Ông nội nói ma luôn có quanh ta vì ta vô tình dùng chúng để lý giải chuyện đó
- Thôi con ngủ đi
- Bố vẫn mơ về cái tai nạn tàu vũ trụ đó ư?
- …
Cuối phim, ta hiểu rằng tai nạn đó trong mơ sau này có thật dù không liên quan gì đến hiện thực đang và đã có lúc ta từng mơ. Tất cả được lý giải nhờ chiều không – thời gian thứ 5, rằng có những điều vô hình hướng dẫn số phận mỗi người và không hề mâu thuẫn nhau, rằng ở đây có một lý giải Luật Nhân-Quả thực sự sâu sắc, dù khoa học hiện còn chưa chứng minh chúng bằng công thức.
Khi ra đi, tàu Endurance vẫn phải tạo trường hấp dẫn bằng cách tự quay để lực quán tính ly tâm tạo ra trọng lực nhân tạo.
3-Giải pháp
Khoa học hiện tại gán cho không gian có 3 chiều và ai cũng hiểu dễ dàng. Đến chiều thứ 4 là Thời gian thì bắt đầu hơi choáng váng: Thời gian chính là vận động của 3 chiều Không gian hướng từ Hiện tại đến Tương lai, bỏ lại sau lưng Quá khứ. Đừng nói đến cái Hiện tại còn không thể nắm bắt tức làm cho Thời gian ngừng lại (hay nói cách khác là ngừng sự vận động của không gian) chứ chưa nói đến Tương lai sau này. Điều mà con người thường làm là hoạch định cho cái kết của một tương lai hữu hạn gần, còn xa xôi hơn nhiều năm thì thường là sai nhiều hơn đúng, càng xa càng sai...
Trong phim, giải thích về Thời gian tương đối là: nếu một vật thể siêu trọng quay trong không gian sẽ tạo một cái phễu uốn cong không gian do trường hấp dẫn khủng. Tại miệng phễu, nơi ranh giới với không gian thường (tàu Endurance quay trên quỹ đạo này) có thời gian trôi bình thường giống như trên Trái đất xa xôi.
Tại khoảng giữa phễu, nơi cái hành tinh nước quay thành quỹ đạo thì Thời gian bị kéo giãn 61320 lần: 1h ở đó bằng 7 năm Trái đất. Nếu dám chui đến đáy phễu, nơi có “chân trời sự kiện” thì không còn gì có thể phản hồi để ta biết tỷ lệ kéo giãn là bao nhiêu, nghĩa là có thể chỉ cái Vô Tận mới tồn tại được. Trước khi anh nông dân Cooper vào được đó, tức là thời chúng ta ngày nay, chẳng ai biết trong đó trông như thế nào, có những định luật vật lý nào sinh ra hay mất đi, tuyệt đối không ai biết được…
Hệ quả lý thuyết Hố đen của cha đẻ Hopking thì lại nói: nơi đáy phễu đó tất cả đều có, thậm chí có cả toàn bộ vũ trụ. Đây là hiệu ứng của việc Hố đen sinh ra trong Vũ trụ và đã nuốt hết mọi thông tin vũ trụ mà nó gặp: nó chứa cả thông tin và vật chất liên thông đến vũ trụ khác, và vấn để chỉ là cần có tọa độ tính toán (nếu đúng) thì có thể đi đến bất kỳ đâu. Điều này nói nôm na như 2 điểm trên 2 mép đối diện của tờ giấy muốn đi theo đường thẳng nối giữa chúng thì hiển nhiên không ngắn hơn việc “chập” chúng lại bằng cách uốn tròn giấy cho 2 mép đó gặp nhau, rồi chỉ việc “nhẩy” qua là xong (trong phim có giải thích điều này).
Đời thực thì mình gặp “Hố đen” này nhiều lần: khi lần đầu đến Biên Hòa, dù nhà người quen chỉ cách chỗ xe đò thả mình xuống chừng 400m qua 1 góc phố, ông xe ôm vui tính đã chạy gần đủ vòng thành phố nhỏ nhắn trong 45 phút với 3 ngày lương của mình… với quãng đường dài hơn khoảng…50 lần, mà toàn theo đường phố thẳng nữa chứ, thật đấy!
Kip Thorne là nhà vật lý Mỹ, một trong những tác giả dự án quốc tế tìm kiếm sóng của trường hấp dẫn LIGO. Phim Gravitation năm nay cũng dựa theo một tác phẩm của ông, còn mới 5 năm trước, vào 2009, ông được trao tặng huân chương Albert Einstein.
Trong Interstellar, giải pháp mà Kip đưa ra để chui vào đáy phễu của hố đen lại khá thú vị: nếu đi vào từ miệng phễu thì đảm bảo không thể có gì quay trở ra ngoài nếu không phải là những bức xạ âm do chính hố đen tống khứ. Lý thuyết giả tưởng thật ra đơn giản như việc uốn cong tờ giấy đã nói hay anh xe ôm đã chạy: đó là tạo ra 1 hố đen khác, lớn nhỏ không quan trọng, miễn là có cái phễu đồng dạng. Chỉ cần cho 2 đáy phễu tiếp xúc là xong, và khi Cooper rơi vào đó thì hóa ra đó là một cái… siêu hộp 5 chiều. Chính chiều 5 là chiều không gian của Thời gian, biểu diễn sự vận động của Thời gian và có mặt đồng thời cả Quá khứ, Hiện tại, cũng như Tương lai…
Endurance dồn năng lượng còn lại để đánh cú bài chót: tạo ra một hố đen nhân tạo nhờ thay đổi chút ít trong phương trình hấp dẫn. Khi Cooper lọt vào siêu hộp 5 chiều thì chỉ còn có thể tác động đến quá khứ thông qua trường hấp dẫn, rồi giúp được con gái giải quyết các phương trình hấp dẫn kia. Thế rồi trước khi Cooper chết thực sự thì nữ đồng nghiệp Ann kịp cứu thoát, có điều không hề giải thích Endurance còn năng lượng lấy từ đâu để làm việc đó.
Thời gian trong phim tuy co giãn tương đối nhưng có thể hiểu bằng tính cộng đơn thuần: mất mấy giờ bay đến Thiên hà kia bằng bước nhảy qua hố giun, rồi dừng lại trên hành tinh nước gần hố đen, đến hành tinh băng nữa…mất hơn 20 năm trái đất. Sau cùng, chỉ chút cảnh cuối trong siêu hộp 5 chiều ngốn thời gian dữ dội nhất tương đương 50 năm, ông chủ trang trại Cooper khi tỉnh lại giữa xã hội loài người tương lai tuy bề ngoài vẫn khoảng 50 tuổi không khác mấy khi ra đi, nhưng sổ hộ khẩu (nếu có) mà cô con gái còn giữ thì hẳn ghi là … 124 tuổi. Cô con gái cá tính ham khoa học ngày nào nay sắp hấp hối với tuổi thọ gần 90…
Khi vô tình làm chủ thời gian, điều tế nhị chỉ người trong cuộc mới hiểu: bà cụ con gái nói người bố tạm lánh mặt ra ngoài khi đón các con cháu đến thăm. Đúng thế, ngay cả loài người tương lai cũng khó hiểu nổi cảnh người con già hơn cha đẻ đến vài ba thế hệ.
Và nữ du hành Ann giữa đêm tối ngắm nhìn thế hệ trẻ ngang mình của gần một thế kỷ sau với những cảm xúc của lòng dũng cảm: cô đơn nhưng mạnh mẽ, và con đường còn lại chỉ có thể là tiếp tục đến với những không gian Interstellar giữa các vì sao.
Đúng là với tuổi thọ của loài người, những chuyến du hành đến thế giới xa xôi chẳng có mấy ý nghĩa: thông tin của tàu vũ trụ gửi về sau ngàn năm là vô nghĩa cho Trái đất lúc nhận được chúng. Nhưng Interstellar đã thử chỉ ra một lối thoát: tình yêu và lòng dũng cảm sẽ giúp có được giải pháp không ngờ nhất, giải đáp được bí ẩn về Thuyết Thống nhất, nắm giữ và làm chủ thời gian. Với ý nghĩa này, những cố gắng nỗ lực vào bất kể khi nào đều không hề vô ích, và không có gì là không có nguyên nhân và kết quả, dù chỉ là giấc mơ!
