lengockhanhi
Film critic
Kinh dị là một thể loại phim, cũng như hành động, hài hước hay chiến tranh. Danh từ này được chính thức sử dụng trong tất cả lĩnh vực : nó là 1 thể loại đối với giới phê bình điện ảnh, 1 nhãn hiệu được sử dụng bởi rạp chiếu bóng, ngành công nghiệp sản xuất, tại hệ thống cửa hàng cho thê băng dĩa.
Lầm lẫn tai hại nhất là có nhiều người muốn chối bỏ hay ngăn cấm hoàn toàn phim kinh dị, xem nó là 1 thú vui bệnh hoạn và vô văn hóa. Sự thật thì phim kinh dị không phải đơn giản chỉ chứa những hình ảnh gây sợ hãi, nhưng mỗi bộ phim vào thời của nó luôn mang 1 thông điệp về lịch sử, xã hội, tôn giáo, và tâm lý con người, và nó cũng là 1 phần trong nền văn hóa, mà ta gọi là bản sắc dân tộc, phim kinh dị không ngoại lệ. Những nước như Úc, Hàn quốc, Hong Kong, Nhật, thái… đều thể hiện những bản sắc văn hóa riêng trong phim kinh dị của họ. Ví dụ Úc có cá sấu ăn thịt người, Hong Kong có cương thi, Thái có chuyện ếm bùa ngải... (Việt Nam cũng có rất nhiều bản sắc văn hóa tâm linh để dựng lên phim kinh dị, Nhi sẽ phân tích những nguồn tài nguyên ý tưởng Made in VN này vào 1 dịp khác để thấy rằng chúng ta không hề thua kém Hàn Quốc và Thái Lan về tiềm năng).
Những phim kinh dị còn có thông điệp văn hóa xã hội. Ví dụ như phim Exorcist nói về những mâu thuẫn trong gia đình, xã hội Mỹ, khủng hoảng niềm tin, phim Invasion of the Body Snatchers là ẩn dụ cho một sự sợ hãi cực độ của người Mỹ trước sự lan tràn của tư tưởng cộng sản vào thời chiến tranh lạnh, những phim về Zombie là ẩn dụ về một xã hội thác loạn, vô đạo đức và nhiều tệ nạn vào đầu thập niên 70…
Trong quá trình phát triển của mình, phim kinh dị chia ra nhiều nhánh, nhiều chủ đề phụ, muôn hình muôn vẻ,nên rất khó để định nghĩa chính xác về danh từ phim kinh dị nếu ta chỉ nhìn ở từng nhánh bộ phận, cũng giống như anh mù sờ voi vậy, vì vậy Nhi mong là bài viết này sẽ giúp các bạn có cái nhìn tổng quát và sâu sắc hơn về các bộ phận của dòng phim kinh dị. Bài này ngắn vì Nhi có việc bận, sau này Nhi sẽ phát triển chủ đề sâu hơn trong các bài viết khác.
Một cách khái quát, một câu chuyện kinh dị có mục đích là gây sợ hãi cho con người, và mặc dù chúng ta vẫn hay sợ ma, quỷ là những thứ vô hình không nhìn thấy, nhưng rõ ràng là trên phim cần phải có 1 đối tượng cụ thể mà khán giả nhìn thấy được, dọa cho họ sợ, đối tượng đe dọa này Nhi tạm gọi là quái vật, quái vật là chìa khóa để ta phân loại phim kinh dị thành nhiều chủ đề nhỏ. Quái vật này có thể mang nhiều bộ mặt, nhiều cái tên như : Ma cà rồng, người sói, sát thủ biến thái, quái thú, vv…
Ma cà rồng là 1 hình tượng đầy bi kịch, thể hiện cho mâu thuẫn trong bản chất con người, giữa thú tính và nhân tính, giữa tham lam ích kỉ và cao thượng, họ bị mê hoặc bởi sự bất tử, nhưng giằng xé bởi tội lỗi, đó là tinh thần nguyên bản của loại quái vật này. Nhân vật ma cà rồng có cội nguồn từ văn hóa Trung cổ Châu Âu, và bị ảnh hưởng rất lớn bởi nhân vật Dracula của nhà văn Bram Stoker, cùng những tác phẩm văn chương khác thời Victoria. Những chi tiết phụ thêu dệt thêm chỉ có tính huyền thoại như chiếc hòm, những con dơi, cọc nhọn, thánh giá, vv. Bằng chứng là thời hiện đại đã xóa đi phần lớn những chi tiết mê tín dị đoan này như ta thấy trong Blade, nhân vật ma cà rồng không sợ ánh sáng, hay Underworld với những vũ khí tối tân.
Dòng phim Zombie có nguồn gốc từ văn hóa của những người thổ dân bản xứ tại Tân thế giới, với truyền thuyết về bùa ngải Voodoo, cách dựng những xác chết dậy. Chủ đề Zombie còn mang thông điệp về sự kì thị chủng tộc tại Châu Mỹ, sự loạn lạc của xã hội và nỗi sợ tiềm tàng về những dịch bệnh truyền nhiễm.
Cũng như dòng phim Dracula, Người sói là 1 nhân vật mang thông điệp về mâu thuẫn của con người giữa bản năng thú tính, cái ác và nhân bản lương thiện. Nếu như Dracula mang một vẻ đẹp cổ điển và nhiều tính tôn giáo thì Người sói lại khá trần tục và hoang dã. Có ý kiến cho rằng hình tượng người sói trên phim còn là sản phẩm của thời đại khoa học với nhiều kiến thức về sinh vật, học thuyết tiến hóa.
Dòng phim slasher thường mô tả 1 tên giết người tàn bạo có nhân cách bệnh hoạn, hắn đeo mặt nạ và sử dụng những vũ khí thô sơ như dao, búa hay mã tấu để giết hàng loạt người một cách dã man. Đây là 1 loại quái vật đặc biệt vì nó có tính biểu tượng rất cao (ta không thể phân biệt 2 con ma cà rồng, nhưng bắt buộc phải nhận ra ai là Jason, ai là Ghost face và kruger dựa vào mặt nạ, vũ khí của chúng. Ngoài ra, thể loại này còn cho phép đưa con quái vật đến gần tâm lý phức tạp của con người nhất, với những bệnh lý tâm thần…
Quái vật khoa học: Những phim như Frankeinstein, Alien, người ruồi, Scanners... tạo ra 1 dạng quái vật mới có liên quan tới khoa học, thông điệp văn hóa của những quái vật này là sự hồ nghi, dè dặt, sợ hãi của con người trước những tiến bộ của khoa học quá nhanh từ sau thế kỉ 19, quả thật những phát minh khoa học mới về di truyền, y học, vật lý đã thay đổi thế giới nhưng cũng tạo ra nhiều nguy cơ tiềm tàng như vũ khí nguyên tử, đột biến gen, vũ khí hoa học, vi trùng...
Các ngoại lệ:
Dòng phim kinh dị tâm lý hay tâm linh là 1 dạng phim đặc biệt không có con quái vật nào làm trọng tâm, nhưng chúng gây sợ hãi bằng diễn biến tâm lý của các nhân vật, một nỗi sợ vô hình. Trong phim Ring, nỗi sợ không phải đến từ con bé ướt bê bết bò ra từ TV, mà từ những áp lực tâm lý đè nặng lên các nhân vật trong suốt bộ phim. Tương tự, phim The Shining không hù dọa khán giả bằng máu me, nhưng bằng ánh mắt ghê rợn của gã đàn ông bị hóa rồ trong 1 thế giới ma quái.
Dòng phim Sadistic (bạo hành, bạo dâm, tra tấn là 1 thể loại đặc biệt, mang tính hiện thực rất cao và phản ánh một xã hội đầy đen tối, cạnh tranh gay gắt, dẫn đến hành vi bệnh hoạn. Trong thể loại sadistic, nỗi sợ hãi được tạo ra bằng hành động chứ không phải bằng nhân vật (nhân vật giữ vai trò thứ yếu), tức mang chi tiết ra làm chủ đạo. Những phim như Hostel, Hightension, The hill have eyes, Martyr thuộc loại này.
Chúc các bạn tiếp tục ăn chơi vui vẻ 1 ngày nữa.
Lầm lẫn tai hại nhất là có nhiều người muốn chối bỏ hay ngăn cấm hoàn toàn phim kinh dị, xem nó là 1 thú vui bệnh hoạn và vô văn hóa. Sự thật thì phim kinh dị không phải đơn giản chỉ chứa những hình ảnh gây sợ hãi, nhưng mỗi bộ phim vào thời của nó luôn mang 1 thông điệp về lịch sử, xã hội, tôn giáo, và tâm lý con người, và nó cũng là 1 phần trong nền văn hóa, mà ta gọi là bản sắc dân tộc, phim kinh dị không ngoại lệ. Những nước như Úc, Hàn quốc, Hong Kong, Nhật, thái… đều thể hiện những bản sắc văn hóa riêng trong phim kinh dị của họ. Ví dụ Úc có cá sấu ăn thịt người, Hong Kong có cương thi, Thái có chuyện ếm bùa ngải... (Việt Nam cũng có rất nhiều bản sắc văn hóa tâm linh để dựng lên phim kinh dị, Nhi sẽ phân tích những nguồn tài nguyên ý tưởng Made in VN này vào 1 dịp khác để thấy rằng chúng ta không hề thua kém Hàn Quốc và Thái Lan về tiềm năng).
Những phim kinh dị còn có thông điệp văn hóa xã hội. Ví dụ như phim Exorcist nói về những mâu thuẫn trong gia đình, xã hội Mỹ, khủng hoảng niềm tin, phim Invasion of the Body Snatchers là ẩn dụ cho một sự sợ hãi cực độ của người Mỹ trước sự lan tràn của tư tưởng cộng sản vào thời chiến tranh lạnh, những phim về Zombie là ẩn dụ về một xã hội thác loạn, vô đạo đức và nhiều tệ nạn vào đầu thập niên 70…
Trong quá trình phát triển của mình, phim kinh dị chia ra nhiều nhánh, nhiều chủ đề phụ, muôn hình muôn vẻ,nên rất khó để định nghĩa chính xác về danh từ phim kinh dị nếu ta chỉ nhìn ở từng nhánh bộ phận, cũng giống như anh mù sờ voi vậy, vì vậy Nhi mong là bài viết này sẽ giúp các bạn có cái nhìn tổng quát và sâu sắc hơn về các bộ phận của dòng phim kinh dị. Bài này ngắn vì Nhi có việc bận, sau này Nhi sẽ phát triển chủ đề sâu hơn trong các bài viết khác.
Một cách khái quát, một câu chuyện kinh dị có mục đích là gây sợ hãi cho con người, và mặc dù chúng ta vẫn hay sợ ma, quỷ là những thứ vô hình không nhìn thấy, nhưng rõ ràng là trên phim cần phải có 1 đối tượng cụ thể mà khán giả nhìn thấy được, dọa cho họ sợ, đối tượng đe dọa này Nhi tạm gọi là quái vật, quái vật là chìa khóa để ta phân loại phim kinh dị thành nhiều chủ đề nhỏ. Quái vật này có thể mang nhiều bộ mặt, nhiều cái tên như : Ma cà rồng, người sói, sát thủ biến thái, quái thú, vv…
Ma cà rồng là 1 hình tượng đầy bi kịch, thể hiện cho mâu thuẫn trong bản chất con người, giữa thú tính và nhân tính, giữa tham lam ích kỉ và cao thượng, họ bị mê hoặc bởi sự bất tử, nhưng giằng xé bởi tội lỗi, đó là tinh thần nguyên bản của loại quái vật này. Nhân vật ma cà rồng có cội nguồn từ văn hóa Trung cổ Châu Âu, và bị ảnh hưởng rất lớn bởi nhân vật Dracula của nhà văn Bram Stoker, cùng những tác phẩm văn chương khác thời Victoria. Những chi tiết phụ thêu dệt thêm chỉ có tính huyền thoại như chiếc hòm, những con dơi, cọc nhọn, thánh giá, vv. Bằng chứng là thời hiện đại đã xóa đi phần lớn những chi tiết mê tín dị đoan này như ta thấy trong Blade, nhân vật ma cà rồng không sợ ánh sáng, hay Underworld với những vũ khí tối tân.
Dòng phim Zombie có nguồn gốc từ văn hóa của những người thổ dân bản xứ tại Tân thế giới, với truyền thuyết về bùa ngải Voodoo, cách dựng những xác chết dậy. Chủ đề Zombie còn mang thông điệp về sự kì thị chủng tộc tại Châu Mỹ, sự loạn lạc của xã hội và nỗi sợ tiềm tàng về những dịch bệnh truyền nhiễm.
Cũng như dòng phim Dracula, Người sói là 1 nhân vật mang thông điệp về mâu thuẫn của con người giữa bản năng thú tính, cái ác và nhân bản lương thiện. Nếu như Dracula mang một vẻ đẹp cổ điển và nhiều tính tôn giáo thì Người sói lại khá trần tục và hoang dã. Có ý kiến cho rằng hình tượng người sói trên phim còn là sản phẩm của thời đại khoa học với nhiều kiến thức về sinh vật, học thuyết tiến hóa.
Dòng phim slasher thường mô tả 1 tên giết người tàn bạo có nhân cách bệnh hoạn, hắn đeo mặt nạ và sử dụng những vũ khí thô sơ như dao, búa hay mã tấu để giết hàng loạt người một cách dã man. Đây là 1 loại quái vật đặc biệt vì nó có tính biểu tượng rất cao (ta không thể phân biệt 2 con ma cà rồng, nhưng bắt buộc phải nhận ra ai là Jason, ai là Ghost face và kruger dựa vào mặt nạ, vũ khí của chúng. Ngoài ra, thể loại này còn cho phép đưa con quái vật đến gần tâm lý phức tạp của con người nhất, với những bệnh lý tâm thần…
Quái vật khoa học: Những phim như Frankeinstein, Alien, người ruồi, Scanners... tạo ra 1 dạng quái vật mới có liên quan tới khoa học, thông điệp văn hóa của những quái vật này là sự hồ nghi, dè dặt, sợ hãi của con người trước những tiến bộ của khoa học quá nhanh từ sau thế kỉ 19, quả thật những phát minh khoa học mới về di truyền, y học, vật lý đã thay đổi thế giới nhưng cũng tạo ra nhiều nguy cơ tiềm tàng như vũ khí nguyên tử, đột biến gen, vũ khí hoa học, vi trùng...
Các ngoại lệ:
Dòng phim kinh dị tâm lý hay tâm linh là 1 dạng phim đặc biệt không có con quái vật nào làm trọng tâm, nhưng chúng gây sợ hãi bằng diễn biến tâm lý của các nhân vật, một nỗi sợ vô hình. Trong phim Ring, nỗi sợ không phải đến từ con bé ướt bê bết bò ra từ TV, mà từ những áp lực tâm lý đè nặng lên các nhân vật trong suốt bộ phim. Tương tự, phim The Shining không hù dọa khán giả bằng máu me, nhưng bằng ánh mắt ghê rợn của gã đàn ông bị hóa rồ trong 1 thế giới ma quái.
Dòng phim Sadistic (bạo hành, bạo dâm, tra tấn là 1 thể loại đặc biệt, mang tính hiện thực rất cao và phản ánh một xã hội đầy đen tối, cạnh tranh gay gắt, dẫn đến hành vi bệnh hoạn. Trong thể loại sadistic, nỗi sợ hãi được tạo ra bằng hành động chứ không phải bằng nhân vật (nhân vật giữ vai trò thứ yếu), tức mang chi tiết ra làm chủ đạo. Những phim như Hostel, Hightension, The hill have eyes, Martyr thuộc loại này.
Chúc các bạn tiếp tục ăn chơi vui vẻ 1 ngày nữa.
Cảm ơn bài viết rất hay của NHI! \m/
